فهرست فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی فارسی قسمت بیست و دو

 

پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

 

خاک پای کسی بودن-ذلیل کسی بودن-مرید کسی بودن

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

 

پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

 

تک خال-به ترین در میان هم ردیف های خود
آستین افشاندن(رقصیدن، انکارنمودن، انعام دادن)

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

 

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

بر ملا شدن-آشکار گشتن
حاج خانم-عنوان احترام آمیز برای زنان مسلمان سالمند

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز
بار سرکه- ترش ابرو

چای نیک-قوری و کتری چای

جوال پنبه آوردن-حرص و طمع زیاد داشتن-میل و علاقه ی فراوان داشتن

 

چیلک دان-چینه دان

برادر زن-برادرِ زن هر مرد

به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن

باک کسی نبودن-اهمیتی ندادن-اعتنایی نداشتن

ژله-لرزانک

دندانه دندانه-دارای برجستگی ها و بریدگی هایی در کناره

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

 

بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد

خُردمُرد-شکسته و ریزه میزه

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

تیپا خوردن-رانده شدن

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

خود را به آب و آتش زدن-به هر وسیله ای متوسل شدن-هر خطری را استقبال کردن

چاپی-حرف دروغ و بی اساس
درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

خاک و خُل-گرد و غبار-آشغال

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

آرواره‌ی کسی لق بودن-سرنگهدار نبودن-پرچانه بودن

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

اسیر خاک-مرده-تن‌پرور
رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

 

چاله میدانی-صفت آدم های بی ادب و بی فرهنگ

راه دادن-باز کردن راه عبور-کنار رفتن از سر راه-اجازه ی ورود دادن-رضایت دادن به عمل جنسی

پیش پای کسی-لحظه ای پیش از آمدن کسی

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب
دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

خسارت دیدن-زیان دیدن

اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)

چُغُلی-سخن چینی-غیبت-شکایت

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

پیزر به پالان کسی گذاشتن-با دروغ و چاپلوسی کسی را فریفتن-هندوانه زیر بغل کسی گذاشتن

آفتابی کردن(پدیدار کردن)

پا را از گلیم خود فراتر گذاشتن-از حد خود گذشتن

 

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
به لجن کشیدن-مفتضح کردن-رسوا و بی آبرو کردن
خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

 

 

بقچه بندی-ران چاق

چال شدن-گود شدن-دفن شدن-در زیر خاک گذاشته شدن

پامال شدن-از بین رفتن

روان بودن-از حفظ بودن-از بر بودن

راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

پزا-زود پخت شونده

آب و گاوشان یکی بودن(شریک و همدست بودن)

زبان به چیزی باز کردن-چیزی را بر زبان آوردن

آفتاب‌نشین(بیکاره و تنبل)

درآمد-عایدی
از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)
ذُق ذُق زدن-سوزش داشتن زخم
آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار
از عزا در آوردن-به دوره‌ی عزاداری پایان دادن

بار و بندیل-اسباب و بساطی که کسی با خود می برد

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن

چلچل-خال خالی-ابلق

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن

پاپی شدن کسی-به کسی ایراد گرفتن-کسی را اذیت کردن

خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

 

خرج از کیسه ی خلیفه کردن-از مال دیگران خرج کردن

 

خروس خوان-هنگام سحر

 

جگر پاره-فرزند-جگر گوشه

حاضر به یراق-حاضر و آماده

دنده کج-کج خلق-یکدنده

جد کمر زده-در نفرین به سید می گویند-یعنی جدش او را به سزایش برساند

تخم طلا گذاشتن-کنایه از چیز گران بها آوردن-کار بسیار مهمی انجام دادن

خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !
 

خالی خالی-بدون چیز دیگری
دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

دلخور بودن-گله مند بودن-ناراضی بودن

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

آهو چشم(معشوق، شاهد)

دست به روی کسی بلند کردن-کسی را کتک زدن
چشم بازار را درآوردن-چیز بسیار بد و نامرغوب خریدن

از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)
دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن
تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

جدا جدا-یکی یکی-جداگانه

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی
ترکمون زدن یا کردن-دست به آب رساندن-ناشیانه کاری را انجام دادن-زاییدن

باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

حشک شویی-شستن لباس با مواد شیمیایی با کمی یا بدون آب

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته

از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)

پاک-به کلی-یکسره

اسکلت‌بندی(طرح‌ریزی، زیرسازی)

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن

آفتابه برداشتن-دست به آب رساندن-پابرهنه وسط حرف کسی دویدن

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو
چرخ ریسی-پنبه رشتن با چرخ ریسندگی

ژیلت-نیم تنه ی بدون آستین و جلو باز

دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش

دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن

پا به فرار گذاشتن-گریختن

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

با کسی ندار شدن-با کسی خودمانی

 

از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)

چشم به روشنایی افتادن-سودی را در جایی گمان کردن و به آن طمع کردن

 

آتش زیر پا داشتن-بی‌قرار بودن

بند و بار-قید های اجتماعی-آداب زندگی

زبان دراز-بی ادب-گستاخ-کسی که با گستاخی خارج از حد خود سخن بگوید

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری

 

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

آب بستن در چیزی-آبکی و رقیق کردن

 
آش پختن برای کسی-کسی را برای آزار کسی برانگیختن-برای کسی توطئه‌ای ترتیب دادن

دسته هاون-استوانه ای فلزی یا چوبی برای کوبیدن چیزها در هاون

خاک برگ-برگ خشک خرد شده

رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

دل رحم-مهربان

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

بامبه-توسری

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

دهن دره-خمیازه

این تن بمیرد-سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند

به خاک سیاه نشستن-بدبخت و ذلیل شدن

 

اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا

از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی

خاله خواب رفته-آدم شل و بی حال و وارفته

جوراب شلواری-جوراب همراه با شلواری از همان جنس و چسبیده به آن

چپکی-از طرف چپ-خشم آلود

دست نخورده-استفاده نشده-چنان که نهاده باشند

آب آتش مزاج-می سرخ

دلداری دادن-تسلی دادن

رد شدن-مردود شدن-پذیرفته نشدن

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن
رفتن توی بحر چیزی یا کسی-در چیزی یا رفتار کسی دقیق شدن

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

آفتابه برداشتن(دست به آب رساندن، پابرهنه وسط حرف کسی دویدن)
آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)

خاکی-فروتن و متواضع

جهان پهلوان-بزرگ ترین پهلوان دنیا-پهلوان جهان

رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

جوال پنبه آوردن-حرص و طمع زیاد داشتن-میل و علاقه ی فراوان داشتن

پِشک-نرمی و پرده های بینی

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

زیر چاقی-مهارت

تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

 

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

رنگ پریدگی-بی رنگ شدن چهره از ترس یا خشم یا بیماری-رنگ باختگی

حلاجی کردن-بررسی کردن-به تفصیل توضبح دادن

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

 
زبان چرب و نرم داشتن-گفتار خوشایند و فریبنده داشتن

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

در معامله را گذاشتن-در قال را گذاشتن

خیکی-آدم چاق و فربه

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

خرخره ی کسی را جویدن-به شدت از دست کسی عصبانی شدن

دیر فهم-کند ذهن-کودن

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

 

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

پیه چیزی را به تن مالیدن-خود را برای چیزی آماده کردن

 
حساب داشتن-حساب بانکی داشتن

تک روی-عمل بدون توجه به جمع

داش-لوطی-مشدی

چار شانه-دارای شانه های پهن-کنایه از مرد خوش اندام

خیس کردن-ادرار کردن به خود

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

 

اصحاب منقل(اهل گفت‌وگو و سخن)

دو رگه-از دو نژاد محتلف

خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

پُلُغ زده-ورقلمبیده-برجسته
دوبل-دو برابر

چغلی کردن-شکایت کردن

آب در هاون کوفتن-کار بی‌هوده کردن
تخم چیزی ورافتادن-ریشه کن شدن

 
آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)

جیر و ویر-داد و بی داد-سر و صدا-نوعی خوراک که از اسفناج پخته و تخم مرغ می پزند

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

الانه(همین حالا، هم اکنون)

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره
دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده

زیر جلی-پنهانی-آهسته

زحمت دادن به خود-خود را به زحمت انداختن

دریده-وقیح-بی شرم-پر رو

زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند
در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

در تاریکی روشنایی را پاییدن-به طور نهانی مراقب کسی یا چیزی بودن

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)
تک و دو-دوندگی-درماندگی

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد

جای پا-اثر-نشانه-رد

 

چشم و دل سیر-کسی که به مال و منال دنیا بی اعتنا است

پوست کندن-سخت تنبیه کردن

آب چشم گرفتن-ترسانیدن-به گریه انداختن

آب و گِل-بر و رو-سرشت آدمی
چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها
بگیر و ببند-توقیف و حبس-حکومت نظامی

پشت پا به بخت خود زدن- به بخت خود پشت پا زدن

راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

 

 

زیر تشکی-رشوه

خلاص-خارج از دنده بودن موتور

دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

زُق زدن-تیر کشیدن و درد کردن اعضای بدن

ادب‌خانه(مستراح، طهارت‌خانه)

چنگ انداختن-چنگ زدن

بُراق-خشمگین-عصبانی

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

بکُش بکُش-دعوا و مرافعه جمعی تا حد کشتن

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)

بُز آوردن-بد آوردن-بد شانسی آوردن

حاضر و آماده-آماده

پیشت-آوازی برای راندن گربه

زهکونی-اردنگی-تیپا

چین چین-پر از چین
زیر سر داشتن-آماده شدن

پالان خروس-کنایه از چیزی که وجود ندارد برای نشان دادن نداری مطلق

ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

ریقش را در آوردن-بیرون آوردن مواد درون امعا و احشا

خرابی کردن-نگا. خرابی بالا آوردن

ته گرفتن-سوختن غذا

چانه کردن-تقسیم کردن خمیر نان به گلوله های مساوی

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن

از چشم افتادن(مورد بی مهری قرار گرفتن ، بی‌اعتبار شدن)

پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

پوست کنده-رک و بی پرده

دست آموز-تربیت شده-آموخته

 

 

دختر خانم-خطابی احترام آمیز برای دختران

 

بلا نسبت-دور از جانب شما

آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

خل و ول-دیوانه-ساده لوح

از قرار-ظاهرن-آن‌طور که پیدا است

 

خبرچینی کردن-سخن چینی کردن-خبر از جایی به جایی بردن-جاسوسی کردن

دیم دیم-ساز به زبان کودکان
دُوال پا-آدم سمج

دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده

چوب پا-دو چوب بلند که پا در میان آن ها کنند و با آن ها راه روند

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

بند بودن روی پای خود-به خود متکی بودن

آخر و عاقبت-نتیجه‌ی خوب

 

دست به دست گشتن-هر از گاهی نزد کسی بودن-از دستی به دست دیگری رفتن

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است

حظ کردن-لذت بردن

زیر پای کسی را درآوردن-زیر پا کشی کردن

از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت(ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست)
جنجال آفریدن-زمینه ای برای هیاهو و آشوب به وجود آوردن

پایین آمدن از خر شیطان- از خر شیطان پایین آمدن

دو لا پهنا حساب کردن-دو برابر بهای خقیقی حساب کردن

البرز-بلندقامت-دلیر

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

ارزانی(بخشیدن، دادن)

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

جُنگ-کتابی که نوشته های گوناگون از نویسندگان گوناگون در آن باشد
دست پاچه-شتاب زده-مضطرب

دو کرپا-چمباتمه

با کسی سرشاخ شدن-با کسی در آفتادن
دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن
دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

چوروک خوردن-چین برداشتن

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است
پایه دار-هر چیزی که پایه داشته باشد
دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

تکه ی کسی بودن-مناسب کسی بودن
بر افتادن-از کار بر کنار شدن-بی اعتبار شدن
بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)
چیز به هم بافتن-راست و دروغ سر هم کردن

پافنگ-نهادن ته تفنگ در کنار در حالت خبردار ایستادن

 
راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

اجابت کردن معده-قضای حاجت

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)

توان هماوردی با کسی را داشتن

 

برادر زاده-فرزند برادر

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

روی دایره ریختن-روی داریه ریختن

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن
حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار
به هم زدن حال-موجب بالا آوردن شدن
پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

بی شوخی-جدا-بدون شوخی
با هم کنار آمدن-با هم ساختن

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)

دهنه سرخود-بی بند و بار

رقصیدن توی تاریکی-بی موقع یا بدون اطلاع کاری را انجام دادن

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

 

 

دل غشه گرفتن-متاثر و ناراحت شدن-بی حال شدن-دچار ضعف شدن

 

تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن

روبوسی-به مناسبتی روی یکدیگر را بوسیدن

 

 

چله دادن-برای مراسم چهلم مرگ کسی غذا دادن

پا-حریف
ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود

بُز ِ گَر-بزی که بیماریِ گَری

تو سری زدن-تحمیل عقیده با دشنام و اهانت

زبان ریزی کردن-زبان ریختن

رمبیدن-خراب شدن-فرو ریختن

پر پر کردن-نزدیک شدن بلا

دو دانگ-یک سوم-مقدار اندک-کم
زیر جامه-زیر شلواری

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

آش آلو کردن-خجالت‌زده کردن-کنفت کردن-سکه‌ی یک پول کردن

از نان خوردن افتادن-نان کسی آجر شدن

دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده

خورد کردن-ریز ریز کردن-له کردن