برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 200

با آتش بازی کردن-به کاری پر خطر پرداختن

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

 

از دست دادن(گم کردن)

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

زیر سر گذاشتن-زیر سر داشتن

 

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

 

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

تر تری-کسی که اسهال گرفته است

دو زاری کسی افتادن-به اشارات و کنایات پی بردن

دل و قلوه ای-کسی که دل و قلوه می فروشد

بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن

 

 

پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

بلا نسبت-دور از جانب شما

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))
روی باد هوا بودن-سست و بی پایه بودن

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن

 

 

اوقات‌تلخی-ترش‌رویی-عصبانیت

 

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

چرکتاب-پارچه ای با رنگ خاکستری یا قهوه ای که چرک را زود نشان نمی دهد

چارپایه-صندلی کوچک و بدون پشتی

دلچرک-ناخوشایند-دارای اکراه
به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

 

 

زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

از پشت کوه آمدن-بی‌خبر از آداب و رسوم بودن-دهاتی بودن

خایه-بیضه-جرات

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

دق کردن-از غصه مردن

 
خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن

روی زمین سفت نشاشیدن-به مقاومتی بر نخوردن

پت و پاره-ژنده-فرسوده

تو گود-ظرف عمیق برای آش و سوپ و جز آن ها

به پیسی افتادن-دار و ندار خود را از دست دادن-فقیر و بیچاره شدن

الف کوفی-چیز کج-آلت تناسلی

جِرِ ِنگ جِرِ ِنگ-صدای برخورد چیزهای فلزی

برادر زن-برادرِ زن هر مرد

خُردینه-بچه ی خردسال

 

دمامه-زن خشن-زن بی حیا و پاچه ورمالیده-آپارتی

پیشاب-ادرار

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)
خاک به سر شدن-مصیبت زده شدن-داغ دیدن-از فدر و اعتبار افتادن

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

خبرنگاری-کار خبرنگار

 

 

این در و آن در زدن(برای انجام کاری کوشش بسیار کردن)

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن
خال اُغلی-پسر خاله-رفیق نزدیک

اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

چپی-مخالف حکومت-وابسته به چپ

روغن داغ-روغن گداخته

خاک کردن-دفن کردن-در گور نهادن-پشت حریف را در کشتی به زمین رساندن

 

بگو مگو-جر و بحث-مشاجره

پشت گوش فراخ-تنبل-اهل مسامحه و کوتاهی

داغان-از هم پاشیده-پریشان

پاتیل در رفته-پیر و شکسته

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن
جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی

جوش زدن دل-نگران و مضطرب بودن-در دلهره به سر بردن

رو افتادن-علنی شدن-آشکار شدن

 

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

خانم آوردن-پا اندازی کردن

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی
دماغ سوختگی-خجالت زدگی-ناکامی

از دست دادن(گم کردن)

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

پا سست کردن-آهسته کردن-از سرعت خود کاستن
 

راستی؟-واقعن؟ آیا درست است؟

الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن
ریسه کردن-ردیف کردن-قطار کردن-پشت سر هم قرار دادن

از سیر تا پیاز-همه چیز-با همه‌ی جزئیات

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)
حق و حساب دادن-رشوه دادن-آجیل دادن

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

زوار در رفته-پیر و فرسوده-به درد نخور-اسقاط

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

ازراه‌نرسیده-در همان لحظه‌ی رسیدن-به مجرد ورود

خلاف-جرم

چموش-سرکش-یکدنده

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

 

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)

پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن
از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)

 

خُردینه-بچه ی خردسال
پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا
تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن
پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

دیوانه ی کسی بودن-عاشق بی قرار کسی بودن
برآورد-تخمین
دق دلی-دق دل

پشت دستی زدن-برای تنبیه به پشت دست بچه زدن

خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست

آب نخوردن-درنگ نکردن

آخرین تحویل(قیامت)
دله دزدی-عمل دله دزد

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

خاک تو سری-مصیبت زدگی-گرفتاری-بدبختی

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

دارایی-ثروت-وزارت خانه ای که امور مالی کشور در آن رسیدگی و برنامه ریزی می شود

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

بزن و بکوب-ساز و آواز و رقص-مجلس بزم

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد
دلمه شدن-بسته شدن

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!

چینه کشی-شغل چینه کش

پیاله فروشی-میخانه

چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن
توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن

دور از جناب ب-لانسبت

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

بامبول در آوردن-حقه و کلک زدن
تی تیش مامان-ی بزک کرده-تر و تمیز-شسته و رفته-عزیز دردانه
زبون-حقیر-توسری خور
آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن

جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

زمین گذاشتن سر-مردن

جِر-اوقات تلخی-لج
تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر
چوب تو ماتحت کسی کردن-نگا. چوب به آستین کسی کردن

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

خوره-جذام-آکله

بلغمی مزاج-آدم خونسرد و اخمو

پر پر کردن-نزدیک شدن بلا

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

تو هم رفتن-اوقات تلخ شدن-ناراحت شدن
چارلا-چهار لا-چهار تو

 

 

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

اهل بیت-اهل خانه-خانواده

دور علم کسی جمع شدن-دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن

رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

چُغُل-سخن چین
بده اون دستت-آی زکی !
زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم
پیل پیلی رفتن- پیلی پیلی خوردن

 
انگشت‌شمار-کم-معدود

دنده کج-کج خلق-یکدنده

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن
آمد-فرخندگی-خوش‌قدمی
جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

دود شدن و به هوا رفتن-گم و ناپدید شدن-آب شدن و به زمین فرو رفتن-محو و نابود شدن

جان کسی را به لب آوردن-سخت آزار دادن-به کسی انتظار دراز دادن
دست به دهن-کسی که به اندازه ی مخارجش درآمد روزانه دارد-آدم کم درآمد و تهی دست

پنجه-انگشتان پنجگانه ی دست

ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن

 

برداشتن-قبول کردن-اختیار کردن

خیط کشیدن-خط کشیدن

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک

 

 

د ِ-حرفی برای بیان مداومت

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی
ترک نشاندن-پشت سر نشاندن کسی
آلت دست کسی شدن(مورد سوء استفاده قرار گرفتن)

حساب انگشت بالا-حساب ساختگی

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

آش نذری(آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند)
اهل نشست-تارک دنیا-گوشه‌نشین

 

 

دخیل-پناه برده-توسل جسته به

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

اُرُسی-کفش

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود
تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

 
خمیره-سرشت-ذات

پنجه بوکس-سلاحی سردئ به صورت حلقه های به هم پیوسته و دارای برآمدگی های برجسته

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

خیس کردن-ادرار کردن به خود

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

آب به ‌زیر کسی آمدن(سراسیمه شدن)

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن
باز و بسته ی امام هشتم بودن-نیروی و قدرت خود را مدیون نظر مساعد امام هشتم بودن

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

دست و بال کسی تنگ بودن-تنگدست بودن-فقیر بودن

تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان
جَلد-چابک-چالاک-کبوتر دست آموز

از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن-کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن
خانه نشین شدن-از کار بی کار شدن-معزول شدن

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

از عزا در آوردن(به دوره‌ی عزاداری پایان دادن)

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

زیر درختی-میوه هایی که زیر درخت فرو می ریزند

از پشه گوشت کبابی خواستن-خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

دل-معده

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)
انداختن توی هچل(دچار دردسر و ناراحتی کردن)

ترید- تلیت

بی معنی- بیخود

آب را گل آلود کردن-برای سود خود کارها را به هم زدن

جنگ حیدری و نعمتی-جنگ میان دو تن یا دو دسته

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

 

چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء

جوش خوردن معامله-انجام شدن معامله-منعقد شدن قرارداد

آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)
از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

زبان گرفتن-کسی را با زبان خوش آرام کردن

تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

بوق سحر-نزدیک صبح-سحرگاهان

خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

حرف کسی را با شکر بریدن-انتقاد مودبانه از کسی که سخن آدم را قطع می کند
بیشتر از کوپن حرف زدن ،-سخنان بالاتر از حد و مقام خود گفتن پا را از گلیم خود فراتر نهادن

دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

 
دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

آشیخ روباه(آب‌زیرکاه، مکار)

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

دختر خانم-خطابی احترام آمیز برای دختران
اجباری(خدمت سربازی)

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن
آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)

جَلدی-بی درنگ-به چالاکی

 

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

پیاله فروش-میخانه چی

دست بردار نبودن-پافشاری کردن-رها نکردن

چای دبش-چای مرغوب که دهان را گس کند

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود

از زیر کار در رفتن(تن زدن و نپذیرفتن کاری، کار را جدی نگرفتن)

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

بد خواب شدن-بی خواب شدن-خواب آسوده نکردن

جاپیچ-جاکش-دلال محبت
روغن ریختن و عسل جمع کردن-نهایت پاکیزگی و نظافت
پِق-صدای خنده ی ناگهانی

 

خط زدن-با خط کشیدن روی چیزی آن را باطل کردن

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

د ِ-حرفی برای بیان مداومت

زاله بندی-مرزبندی در کشتزار-کرت بندی

چوبک-خرده های چوب که برای شستن لباس به کار می رود

زیر خاکی-آن چه که از زیر حاک بیرون آید

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن

تنگ آفتاب-درست در لحظه ی طلوع خورشی
جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

دست و پا شکسته-ناقص-ناتمام

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن

 

تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن
دَم ِ پَر کسی رفتن-نزدیک کسی رفتن-به کسی پناه بردن

دَنگ-صدای به هم خوردن دو چیز

از سر کسی افتادن-عادتی را ترک کردن
ته دار-پایه دار

دور برد-دارای برد زیاد

 

 

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

پَکَر-افسرده-نومید-گیج-بی دل و دماغ-بی حوصله

پورت-سر و صدا-داد و فریاد
 

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن
 

ترش کردن-عصبانی شدن

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد
پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین

به توپ بستن-باران گلوله ی توپ بر جایی ریختن
خواب به خواب شدن-خواب از سر پریدن-بدخواب شدن
خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

پنزر- پندر

دو به هم زنی-دو به هم اندازی
از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

داش-لوطی-مشدی

جیز رفتن-کش رفتن-دزدیدن چیزهای کم ارزش
چشم گرم کردن-چرت زدن-اندکی خوابیدن
آهن کهنه به حلوا دادن(معامله‌ی پرسود کردن)
چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

دل کندن-دست کشیدن-رها کردن

بَده شدن-از چشم افتادن-بد جلوه کردن

جزوه کش-کسی که در مجالس ترحیم جزوه های قرآن را پخش می کند

بی طرف-کسی که در دسته بندی گروهی شرکت و دخالت ندارد

 
رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

دلسرد-ناامید-مایوس

 

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

دو جین-دوازده تا

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز
تق و لق-بی رونق-کاسد-بی مشتری
جیب کسی را خالی کردن-پول های کسی را ربودن
درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

ترگل ورگل-خوش سر و وضع-تر و تمیز
حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

آفتاب به آفتاب(هر روز)

پایین دست-طرف پایین

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

آهو چشم(معشوق، شاهد)
بازداشتی-زندانی موقت

زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

از کیسه خوردن-از جیب خوردن

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

اوت کردن(بیرون انداختن، بیرون کردن)

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

دست چپی-از جناح چپ-مخالف حکومت

آب نمک زدن(با شیرین زبانی گفتن)

حمله ای-مبتلا به بیماری غش

چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد
چرند و پرند-پرت و پلا-حرف های مزخرف
اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

راست راستی-حقیقتن-واقعن

آمدن(آغاز به کاری کردن)

راه آهن-دو خط آهن موازی که قطار بر آن حرکت می کند

 

پشه کوره-پشه ی ریز

جاده خاکی-راهی که با وسایل فنی ساخته نشده است

 

جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن
خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند