مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 36

بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

رنگ شدن-گول خوردن

دم خود را روی کول گذاشتن-گریختن-شکست خورده رفتن

پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن

پا شدن-از جا برخاستن
پاخان-پشت هم اندازی-سفسطه کردن

تخت شدن-صاف و هموار شدن-کاملا نشئه شدن

 

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

 

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

از دهان گنده‌تر حرف زدن(گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست)

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن

 

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

پشت-نسل-فرزندان

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

داماد-مرد تازه زن گرفته

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف
زُل زُل-نگاه کردن زل زدن
جاده کوبی-راه صاف کردن

زیر سر کسی بودن-مسئول کاری بودن-در کاری دست داشتن

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

ابرو کج کردن(خشم گرفتن)

پَتی-لخت-برهنه

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

ارزانی(بخشیدن، دادن)

خرمن-انبوه و پرپشت

توگوشی حرف زدن-نجوا کردن-تنگ گوش کسی حرف زدن

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

جگر گوشه-فرزند

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

چشم خوردن-نظر خوردن

رکاب دادن-راهی جایی شدن

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

پاتال-سالخورده-پیر

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن
جان جان-معشوق-محبوب

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن
بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن
از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

پُرتابل-قابل حمل

خواری و زاری-پریشان حالی

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد
آل آروادی(زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار)

ازخودراضی(متکبر، خود پسند)

دلال محبت-پا انداز-خانم بیار

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

جُستن-چیز گمشده را یافتن

از شیر گرفتن-به دوره‌ی نوزادی پایان دادن

پُکیدن-ترکیدن

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

 

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

از سر باز کردن-دور کردن-رفع مزاحمت کردن

رک رک نگاه کردن-چپ چپ نگاه کردن-بر بر نگاه کردن
زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن
چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس

 

روده درازی-پرحرفی-وراجی
به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

از لجِ(از سر لجاجت، از روی خشم)

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

آب خنک خوردن-به زندان افتادن

رو آب انداختن-فاش کردن-آشکار کردن

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو
تخم چیزی ورافتادن-ریشه کن شدن

تقدس مآبی-خود را به دروغ پارسا و پرهیز کار وانمود کردن

خروس جنگی-کسی که به اندک چیزی به ستیزه برمی خیزد

 

پوست انداختن-از سختی چیزی به ستوه آمدن

 

دو قلو-دو بچه ی همزاد

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

چله ی بزرگ-چهل روز میان هفتم دی ماه و شانزدهم بهمن

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)
دانگ-یک ششم-سهم-قسمت

بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث

آتش زیر پا داشتن-بی‌قرار بودن

با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن
پای کسی بازشدن به جایی-رفت و آمد کردن کسی به جایی

 
دو بامبی-دو دستی-با دو دست

 

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

دست زدن-کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

دم به تله ندادن-با احتیاط رفتار کردن-خطر نکردن

چیزی بار کسی نبودن-علم و آگاهی نداشتن-شعور نداشتن

بیخ ریش کسی ماندن-روی دست کسی ماندن

خود را بستن-پول دار شدن

پشت چشم نازک کردن-پشت چشم آمدن

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

چپری آمدن-زود آمدن

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن
پس مانده-ته مانده-به کنایه به زن طلاق گرفته گفته اند
ریش گذاشتن-نتراشیدن ریش-ریش بلند کردن

تلقین گفتن-مسائل دینی که بر سر گور کسی می گویند

خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

بچه بازی-لواط-کارهای کودکانه-ساده انگاشتن کار

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند

حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

دل دل زدن-نفس نفس زدن-تپیدن شدید قلب

حرف شنوی-سر به راهی-تبعیت-نصیحت پذیری

پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن

 

از خواب پریدن(بیدارشدن ناگهانی از خواب)

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب

تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد
زبانی-شفاهی

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

تحصیل کرده-درس خوانده

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)

پیشت-آوازی برای راندن گربه

 

آش آلو شدن-خجالت‌زده شدن-سکه‌ی یک‌پول شدن-کنفت شدن
خاک به سری-همبستری زن با شوهر

از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن
اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن
جوی خون راه انداختن-کشتار بسیار کردن

خرج و دخل کردن-برابر شدن هزینه و درآمد

چندر غاز-پول بسیار کم

پوست کنده-رک و بی پرده

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

بد مزاج-عبوس-ترشرو-تندخو

جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن
چاق کردن دعوا-دامن زدن به دعوا

دندان عاریه-دندان مصنوعی

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

اُزبَک-بی‌ریخت-ژولیده-ازخودراضی
چس نفسی-پر حرفی-روده درازی

 

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری

دومندش-دوم از آن

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار
 

 

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن
انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت
جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید

پُر توپ-خشمگین

تحت اللفظی-کلمه به کلمه

 

بند-ریسمان-طناب-رشته

خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت

پُخت-هر نوبت از پختن

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

رد شدن-مردود شدن-پذیرفته نشدن
چینی بند زنی-عمل چینی بند زدن

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

بی ملاحظه-بی توجه-بی پروا

ته نشین-رسوب کرده

 

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

به حساب آوردن کسی-برای کسی اهمیت قائل شدن-دخالت دادن کسی

جوش جوانی-جوشی که بر صورت یا کمر جوان ها می زند-جوش غرور

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

 

خورد دادن-درخیاطی کم کم قسمت اضافی را از بین بردن-به زور به کسی خوراندن

خون کسی را مکیدن-مال کسی را به تزویر غارت کردن-به کسی تعدی و ستم کردن
بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

آفتاب گز کردن(ولگردی کردن)

 
جَلَب-حقه باز-موذی-تقلبی-زن نا به کار

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

چِخه-نگا. چِخ

راست راستی-حقیقتن-واقعن

روی چوب کردن کسی-کسی را برای کاری تحریک کردن

تور انداختن کسی-گیر آوردن کسی علیرغم میل او

دوبل-دو برابر

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

بند را آب دادن-فرصتی را از دست دادن-خود را لو دادن-رسوایی به بار آوردن

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن
پاره آجر-شکسته ی آجر
خاله خُمره-زن کوتاه قد و چاق

 
دُم در آوردن-گستاخ شدن-پر رو شدن-جرات یافتن

ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)
 

حُباب-سرپوشی که بر چیزی بگذارند

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

 

رشته-موضوع و زمینه ی چیزی یا کاری: رشته تحصیلی-رشته ی افکار

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور

حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی
چس گرگی پا شدن-صبح زود برخاستن
از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)

 

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

دور از جناب ب-لانسبت

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

پِخ پِخ کردن-سر بریدن در زبان کودکان
اسب چوبین-تابوت

رومیزی-منسوب به میز

 

اشک کسی دم مشکش بودن-سخت زود رنج بودن-زود به گریه افتادن

زاغ چشم-کسی که چشمان آبی رنگ دارد

آب آتش مزاج(می سرخ)

جوشی شدن-عصبانی شدن

تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

بوق زدن-اعلام موافقت کردن

دود چراغ-کشیدن شیره

 

خانوار-مجموع اعضای یک خانواده

رد پا-جای پا-اثر

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

به جا آوردن-شناختن

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم
رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

انسان بودن-شریف و درست بودن
جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

پف کرده-بادکرده-ورم کرده

آک‌بند-نو واستفاده‌نشده-هنوز از جعبه بیرون‌آورده‌نشده-دست اول

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن
از حساب پرت بودن(در اشتباه بودن)
دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت

آب از گلو پایین نرفتن(غصه و ناراحتی شدید داشتن)

پُر توپ-خشمگین

توله سگ-در حالت تحقیر: بچه
پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

پیله کردن دندان-ورم کردن لثه

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

خاک اره-ریزه های چوب که پس از اره کردن آن بر زمین می ریزد

راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن

جاده کشیدن-راه درست کردن

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

حرف خود را به کرسی نشاندن-نظر خور را به کسی قبولاندن یا تحمیل کردن

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

انداختنی-جنس نامرغوب

راست و ریس-موانع و معایب

 

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

چیز-آلت تناسلی

دلال محبت-پا انداز-خانم بیار

حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

توله سگ-در حالت تحقیر: بچه

تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!
پُرسه-مراسم دیدار با بازماندگان کسی که مرده باشد برای گرامیداشت او

زار-نا به سامان-خراب-بد

 

خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن

خروس خوان-هنگام سحر

پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

تُخم-اصل هرچیزی-دانه

روی حرف کسی حرف نزدن-با حرف کسی مخالفت نکردن

روی دایره ریختن-روی داریه ریختن

چَکی-وزن نکرده-یک جا

خر پشته-پشته ی بزرگ سقف شکم داری که روی ایوان و راه پله می سازند

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد

تک پران-زن نانجیب

ادرار کوچک-شاش

 
چند پیرهن بیش تر از کسی پاره کردن-بیش تر از کسی تجربه داشتن
زیر دین رفتن-قرض دار شدن-مدیون شدن

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

 

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

زال-کسی که موهای سر و ابرو و مژه های سفید دارد

ددر برو-نانجیب-زن بدکاره
حساب کردن-پرداختن خرج

رضا قورتکی-بی حساب و کتاب-بی اساس

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو
از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

 
چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

روی دست کسی ماندن-به فروش نرفتن-باد کردن

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی
از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

چاق کردن-سر حال آوردن-درمان کردن

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

آیه‌ی یاس(آن که بدبینی را به کمال می‌رساند)

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن(به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن)
دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

 
بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند
بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

جمال کسی را عشق است-کسی را دوست داشتن-دیدار کسی را به فال نیک گرفتن

خودداری-امتناع-خویشتن داری-شکیبایی

رضایت دادن-در گذشتن از شکایت و دنبال کردن قضیه-قبول کردن

بی طرف-کسی که در دسته بندی گروهی شرکت و دخالت ندارد

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

بامبه-توسری

پیشی-گربه در زبان کودکان

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

آفتاب لب بام-پیری نزدیک به مرگ

حساب کار را داشتن-متوجه موضوع بودن-جوانب کار را در نظر داشتن

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن
آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

تلکه کردن-پول یا چیزی را به زور-چاپلوسی و یا فریب از کسی گرفتن

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

پَلِه-پول

پراندن-بی اراده حرف درشت و بی جایی در سخن آوردن-گاه گاه در نهان تباهی کردن زن

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

 

چیز سرش بشو-آدم چیز فهم

تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

زیاده روی-افراط-اسراف

آواز دادن(خواستن)

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه