قبل از به کارگیری ابزارهای اندازه گیری لازم است پژوهشگر از طریق علمی نسبت به روا بودن ابزار اندازه گیری مورد نظر اطمینان نسبی پیدا کنند. روایی را عموماً به معنای شایستگی و معنی داری تحقیق، صحت علمی فرایند آن و ارزشمندی و کارایی یافته‌های پژوهش می‌دانند.(عبداللهی، 158:1388). منظور از روایی این است که مقیاس و محتوای ابزار و یا سوالات مندرج در ابزار دقیقاً متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد(حافظ نیا ،155:1386). بدون آگاهی از روایی ابزار اندازه گیری نمی‌توان به دقت داده‌های حاصل از آن اطمینان داشت. بهره گیری از نظرات کارشناسان و اصحاب فن می‌تواند کمک زیادی به روایی ابزار اندازه‌گیری بنماید. موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری نامتناسب می‌تواند هر پژوهش علمی را بی‌ارزش سازد. در همین راستا طرح منطقی سوالات جهت پوشش بخش عمده‌ای از موضوع مورد مطالعه و متغیرهای تحقیق، می تواند زمینه روایی مناسب ابزار اندازه‌گیری را فراهم نماید. در همین راستا، در این رساله در تدوین سوالات و مقیاسهای اندازه گیری از گزاره‌های تحقیق(اهداف، سوالات و فرضیه های پژوهش) استفاده گردید. همچنین در جهت روایی بالای مقیاس اندازه گیری(پرسشنامه)، پس از تدوین آنها مبتنی برانجام روایی صوری، از نظرات اساتید، صاحب نظران و دانشجویان دکتری ذیصلاح نیز بهره برده شد که اکثر آنها مناسب بودن گویه‌هارا تأیید نمودند.
3-4- پایایی ابزار اندازه گیری
پایایی ابزار که از آن به اعتبار و دقت و اعتماد پذیری نیز تعبیر می شود، عبارت است از اینکه اگر یک وسیله اندازه گیری که برای سنجش متغیر یا صفتی ساخته شده، در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر نیز اگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مشابهی از آن حاصل شود. به عبارت دیگر ابزار پایا یا متغیر ابزاری است که خاصیت تکرار پذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد.(حافظ نیا،155:1386). به عبارت دیگر اگر با استفاده از ابزار، اندازه گیری را در یک فاصله زمانی و مکانی با تعداد دیگری از افراد همان آزمون صورت گیرد، نتایج حاصل شبیه به هم و یا نزدیک به هم باشد.
برای اندازه گیری پایایی، از شاخصی به نام ضریب پایایی استفاده می شود. دامنه ی این ضریب بین صفر و 1+ است. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی ابزار اندازه‌گیری و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل است. در این رساله با توجه به نوع مقیاس اندازه گیری ابزار(مقیاس ترتیبی)جهت اندازه گیری صحت اعتبار درونی ابزار و همسازی گویه ها از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید.
3-4-1- ضریب آلفای کرونباخ
ضریب آلفای کرونباخ برای سنجش میزان تک بعدی بودن نگرشها، قضاوتها، عقاید و سایر مقولاتی که اندازه گیری آن ها آسان نیست، به کار می رود. ضریب آلفای کرونباخ یک روش اعتبار یابی درونی است که همسانی درونی آزمونی را ارزشیابی می کند و نشان می‌دهد که گویه‌های تحقیق تا چه اندازه موضوع واحدی را اندازه گیری می نماید. اساس ضریب کرونباخ بر پایه طیف ها و مقیاس هاست. به عبارت بهتر این ضریب معمولا در مورد آزمون ها یا مقیاسهای نگرش‌سنج استفاده می شود. به عبارت دیگر در این آزمون ها سوالات دوجوابی مانند بله و خیر؛ درست و نادرست؛ موافق و مخالف و…وجود ندارد، بلکه پاسخ‌های آزمون بر روی پیوستاری که از موافقت کامل تا مخالفت کامل قرار می گیرد، مشخص می‌شود. فرمولی که کرونباخ برای برآورد همسانی درونی این نوع آزمون‌ها پیشنهاد کرده است، مبتنی بر واریانس‌ها ست. این فرمول عبارت است از:
که در آن kتعداد گویه ها، St واریانس جمع نمره‌های هر پاسخگو، یعنی نمره‌های خام آزمودنی ها(واریانس کل)، و Si واریانس نمرات مربوط به گویه شماره i است. در واقع Si واریانس نمره‌های مربوط به گویه هاست. هر چه این شاخص به 1 نزدیکتر باشد، به معنی همبستگی درونی بالاتر و همگن‌تر بودن پرسشها خواهد بود. کرونباخ مقدار این ضریب را برای مقیاسهای نگرش سطح چنین بیان کرده است.
کم متوسط زیاد
%45 %75 %95
ارزیابی همسازی درونی و صحت اعتبار پرسش های طراحی شده برای رساله براساس ضریب کرونباخ نشان می‌دهد که مقدار این ضریب برابر با 902%می باشد که نشان دهنده همسازی بسیار خوب بین گویه‌ها می‌باشد.
3-5- محدوده مکانی تحقیق: محدوده مکانی مورد مطالعه در این تحقیق استان مازندران(مرزهای اداری-سیاسی استان مازندران) می باشد(نقشه شماره 3-1).
شکل(3-1): قلمرو مکانی تحقیق(مأخذ: استانداری مازندران،1390)
3-6- جامعه آماری تحقیق
جامعه آماری این تحقیق مشتمل بر تمامی شهرهای کوچک استان که جمعیتی کمتر از 50 هزار نفر دارند می باشد. اما از آنجایی که اکثر شهرهای کوچک دارای ویژگی هایی مانند جمعیت زیر ده هزار نفر، ماهیت روستایی، نداشتن طرحهای شهری و ناهمگونی ساختاری هستند و از سوی دیگر باید نمونه های مورد مطالعه ما، یکنواخت و یک دست باشند، جامعه نمونه از بین شهرهایی که 10 تا 50 هزار نفر جمعیت داشته اند انتخاب شدند. تعداد کل این شهرها در آخرین سرشماری مرکز آمار ایران(1390) برابر با نوزده شهر می باشد که در مجموع دارای جمعیتی حدود 526801 نفر و 161396 خانوار می باشند.
3-7- جامعه نمونه و واحد تحلیل تحقیق
با توجه به گستردگی جامعه آماری تحقیق حاضر و نیز با عنایت به محدودیت های پیش روی در ارتباط با تمام شماری، جامعه نمونه و فرایند و مکانیزم انتخاب آن از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. جامعه مورد مطالعه در این تحقیق شهرهای کوچک استان و واحد تحلیل در تحقیق حاضر ” خانوارهای شهری” است. برآورد تعداد خانوارهای نمونه از طریق فرمول کوکران بودده است و لذا تعداد420 نفر از سرپرستان خانوار برای تکمیل پرسشنامه انتخاب شده اند.
.
